Hayır demek, hem yetişkinlerin hem de çocukların başkalarına karşı kullanabilecekleri en güçlü ifadelerden biridir. Ancak çoğumuzun zaman zaman 'hayır' demekte zorlandığı da bir gerçek. Peki neden bazılarımız 'hayır' diyemiyor? İşte bu sorunun yanıtlarını arayacağız.
Türkiye'de yapılan bir araştırmaya göre, ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin 'hayır' diyebilme becerileri çeşitli faktörlerden etkilenebiliyor. Araştırmaya göre, bu faktörler arasında aile yapısı, ebeveynlerin tutumu, çocukların yaşadıkları sosyal çevre ve kişilik özellikleri yer alıyor. Çocuklar genellikle ailelerinden, arkadaşlarından ve öğretmenlerinden gördükleri davranışları model alırken, hayır diyebilme becerisi de bu etkileşimler sonucu şekilleniyor. Araştırmanın sonucuna göre, çocukların özgüvenlerinin ve sosyal becerilerinin gelişmiş olması, hayır diyebilme becerisini pozitif yönde etkiliyor. Bu nedenle, 'hayır' demeyi öğrenmek ve bu yeteneği doğru bir şekilde kullanabilmek, çocuklarımızın sağlıklı sosyal ve bilişsel gelişimi için hayati bir beceri olarak ortaya çıkmaktadır.
Yetişkinlerin neden 'hayır' diyemediğine gelecek olursak, Psikolog Ali Bıçak, 'hayır' diyemememizin sebeplerini 11 madde halinde sıralamış. Bu maddelerden biri, hayır kelimesinin beynimizin farklı bölgelerini aktifleştirdiğini belirtiyor. Hayır demek, irade gücünü harekete geçiren bilişsel geri bildirim mekanizmasının çalıştığı sağ ön lobu aktifleştiriyor. Bunun tersine 'evet' yanıtı, cesaret ve ödül mekanizmasını aktifleştirdiği sol ön lobu aktifleştiriyor. Ali Bıçak'ın belirttiği gibi, bu durum hayır demeyi zorlaştırabilir ancak hayır demenin beynin farklı bölgelerini kullanarak farklı düşünme ve değerlendirme süreçlerini harekete geçirdiğini gösterir. Bu da bize, hayır demeyi öğrendiğimizde ve uyguladığımızda, sadece daha sağlıklı sınırlar koymakla kalmayıp aynı zamanda beynimizin problem çözme ve karar verme yeteneklerini de güçlendirdiğini gösteriyor. Dolayısıyla, 'hayır' demeyi öğrenmek, kişisel ve profesyonel yaşamımızda sağlıklı bir dengenin korunmasına yardımcı olabilir.
Ali Bıçak'ın "hayır" diyememe sorunu üzerine sıraladığı 11 maddeyi şu şekilde özetleyebiliriz:
Direksiyonda olma: Kendi kararlarınızı alamadığınızda, hayır demekte zorlanabilirsiniz. Yönetilme durumunda olmak yerine kendi hayatınızı yönetmeyi öğrenmelisiniz.
Kararsızlık: Hayır veya evet demekte kararsız kalabilirsiniz. Bunu aşmanın yolu, istek ve istemediklerinizi açıkça ifade etmek ve zamanında karar verip tepkilerinizi göstermektir.
Sınır koyma yeteneği: Kendi sınırlarınızı belirleyip onları koruyamadığınızda, diğerlerinin sınırlarınızı ihlal etmelerine izin vermiş olursunuz. Kendi sınırlarınızı korumak, kendi varlığınızı onurlandırmak demektir.
Başkalarını mutlu etme eğilimi: Kendi mutluluğunuzdan feragat ederek başkalarını mutlu etme eğilimi, hayır demenizi engelleyebilir. Ancak, başkalarının mutluluğunu kendinize borçlu hissetmek yerine kendi ihtiyaçlarınıza ve mutluluğunuza odaklanmanız önemlidir.
Başkalarını incitme korkusu: Hayır demenin başkalarını inciteceği korkusu, hayır demekte zorlanmanıza neden olabilir. Ancak açık ve dürüst olmak ve hayır demenin neden daha iyi olduğunu belirtmek önemlidir.
Suçluluk hissi: Başkalarına hayır demek size suçluluk hissi verebilir, ancak bu, başkalarını kendilerini geliştirmeye zorlar.
Beklenmeyen durumlar: Beklenmeyen bir durumla karşılaşıldığında, ne yapacağınızı bilemeyebilirsiniz. Bu durumda acele karar vermek yerine biraz zaman almak önemlidir.
Otoriteye karşı tepkisizlik: Otoriteye saygı veya korku nedeniyle hayır diyemeyebilirsiniz. Ancak, neyi nasıl yapabileceğinizi netleştirmek ve kendi koşullarınıza göre hareket etmek önemlidir.
Karşılıklı beklentiler: Karşılıklı beklentilerin ağırlığı, hayır demenizi engelleyebilir. Ancak, beklentiler boşa çıkabilir ve hayal kırıklığına uğratabilir. Bu nedenle, koşullarınıza ve ihtiyaçlarınıza göre hareket etmelisiniz.
Mecburiyet hissi: Bazı durumlarda, hayır demek yerine evet demeyi mecbur hissedebilirsiniz. Bu genellikle, ilgi, sevgi, dikkat ya da fark edilme ihtiyacından kaynaklanır. Ancak, bu durumları bir başka yoldan karşılamak daha sağlıklı olacaktır.
Kontrol ve saygınlık ihtiyacı: Birilerine bir şeyler vererek, onları muhtaç duruma sokmayı veya kendinize saygınlık kazandırmayı amaçlayabilirsiniz. Ancak bu, saygınlık kazanmanın sağlıklı bir yolu değildir ve bu eğilimi aşmak önemlidir.
Bazıları için 'hayır' demek, birini hayal kırıklığına uğratma veya reddetme korkusu yaratabilir. Bazıları da bir isteği reddetmenin, başkaları tarafından kabul edilme şanslarını azaltacağından korkar. Ancak hayır demeyi öğrenmek, hem kendi ihtiyaçlarımızı anlamak ve ifade etmek hem de başkalarının taleplerine karşı sınırlar koymak için önemlidir.
Sonuç olarak, 'hayır' demeyi öğrenmek, kişisel sağlığımız ve refahımız için oldukça önemli. Her zaman 'evet' demek, sürekli olarak başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarımızın önüne koyma anlamına gelebilir ve bu da stres, tükenmişlik ve hatta depresyona yol açabilir. Kendi ihtiyaçlarımızı anladığımızda ve bunları ifade etmek için 'hayır' diyebildiğimizde, daha sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürdürme yeteneğimiz artar. 'Hayır' diyebilmek bir beceridir ve bu beceriyi geliştirebilmek için, başkalarının taleplerine 'evet' veya 'hayır' demenin sonuçlarını anlamamız ve kabullenmemiz gerekiyor.
'Hayır' demek, çoğu zaman zor olabilir ancak kendi sınırlarımızı belirleme ve kendimize saygı duyma hakkımızı temsil eder. Bu yüzden 'hayır' demenin gücünü unutmayın ve gerektiğinde bu gücü kullanmaktan çekinmeyin.
